Ylli Popa: Ramizi fshehu ilacet e Enverit

Titulli: Ylli Popa: Ramizi fshehu ilacet e Enverit Mon Dec 31, 2007 7:32 pm

Ylli Popa: Ramizi fshehu ilacet e Enverit
E Diel 30 Dhjetor 2007

INTERVISTA :
Akademiku i njohur 77-vjecar rrefen jeten e tij. Si u be mjek i Enver Hoxhes, si mjekohej diktatori, takimi me Nexhmijen e Ramizin naten e fundit te Hoxhes, kur vdiq Enver Hoxha dhe si u njoftua kjo

Ne cilin vit jeni diplomuar per mjekesi?
"Ne vitin 1954".
Pse zgjodhet mjekesine? Kishte ndonje lidhje te ngushte mes jush edhe ketij profesioni?
"Po kishte nje lidhje shume te ngushte".

Qe ishte...?
"Sepse une jam prej nje familjeje elbasanase, ku ne rrethin tim te ngushte, madje shume te afert, kisha 5 mjeke".

Pese mjeke ne Shqiperi ne vitet '50?!
"Po".

Para viteve '50?
"Po, para '50-es, sepse une e fillova fakultetin ne vitin 1948 dhe e mbarova ne 1954, gjashte vjet ishte mjekesia ne ate kohe, ne Rumani, Bukuresht".

Si ishin pese mjeke ne familjen tuaj?
"Vellai i gjyshit tim nga nena, ishte mjek. Filip Papajani quhej. Ka qene nje nga mjeket e Pogradecit, une keshtu te pakten e mbaj mend ate, te vendosur ne Pogradec. Prej Elbasanit kishte shkuar ne Pogradec, ishte zhvendosur atje. Filip Papajani ishte mjek, ndoshta mjeku i pare i Pogradecit per ate kohe. Ai edhe shkruante, ishte edhe shkrimtar, poet domethene, me pseudonimin Lipi. Jane librat e tij te kohes qe ka shkruar. Pastaj kisha vellane e babait mjek, ishte mjek ushtarak, ishte major qe ne kohen e Zogut, Petraq Popa. Pastaj kisha nje mjek tjeter, Simon Popa, ishte i ati i Kol Popes, qe ka qene nenkryetari i Akademise se Shkencave me pare. Pastaj kisha nje mjek tjeter, i cili ishte, Stilian Nosi, nga familja e njohur Nosi te Elbasanit, qe ishte mjek edhe ka qene shume i dashur, i preferuar nga populli, shume zemermire, deshironte te ndihmonte njerezit. Pastaj kisha vellane e Kol Popes, i cili ishte mjek ne Nju-Jork. Nje nga anesteziologet e pare te Amerikes. Ai mbaroi fakultetin ne kohen e luftes italo-greke, e mbaroi ne Bolonje e nuk erdhi me ne Shqiperi, po iku drejt ne Amerike dhe u vendos atje".

Pra, kishit pese mjeke ne familjen tuaj dhe ju shkuat ne ate qe mund te quhet rruge familjare...?
"Po, pak a shume".

E perzgjodhet vete mjekesine?
"Po, madje kur une bera kerkesen per burse ne ate kohe, kerkoheshin 3 fusha ku duhet te zgjidhje, une qe te tre i vura per mjekesi. Mjekesi, mjekesi dhe mjekesi. Dhe fitova mjekesine".

Fati solli qe te ishit student i mjekesise?
"Ka edhe nje fenomen tjeter, eshte per te qeshur kjo. Ne ne Elbasan e kishim zakon, nuk e di a eshte me sot apo jo, qe femijet e vegjel, diten kur behen motake ata vihen ne syni, dhe ne nje carcaf te madh te bardhe, ku ne mes vihej femija e rreth tij viheshin objekte te ndryshme, te profesioneve te ndryshme, nje cekic, nje fletore, nje stilolaps. Meqenese nje nga xhaxhallaret e mi ishte mjek, dikush nga ato vuri stetoskopin. Une, femija, lihem ne mes edhe njerezit jane rreth e perqark dhe shikojne se c'do te kapi femija ne ato momente".

Dhe ju kapet stetoskopin?
"Une kisha kapur stetoskopin, ma thane ata. Une qe femije, kur nuk e mbaj mend, mua me therrisnin mjeku i vogel dhe psikologjikisht une isha i pergatitur per mjekesi".

Profesor, ju shkollen e mesme e keni mbaruar ne Elbasan?
"Po, ne Elbasan".

Edhe nga shkolla e mesme ne Elbasan shkuat ne Bukuresht apo jo?
"Po, shkova ne Bukuresht".

Cila ishte diferenca midis Shqiperise dhe Rumanise ne ate kohe?
"Kishte diference te madhe".

Ne c'kuptim?
"Ne sensin se Elbasani ne ate kohe kishte 14 mije banore, kurse tani eshte rritur disa here me teper. E dyta eshte se ne kohen e Zogut kishte nje varferi te madhe, keshtu qe, kjo ndjehesh. Por, kishte nga ana tjeter nje korrektesi te madhe nga njerezit, varferia perballohej me dinjitet. Familjet, kishte shok te mi ne shkolle atje, te cilet e dija qe ishin te varfer shume, e vinin te arnuar, por ishin te paster si te thuash. Mesoheshin nga familja, nga nena e nga baba, menyren e sjelljes se tyre, me korrektese. Edhe mesuesit ne ate kohe ishin shume te perkushtuar".

Cila ishte diferenca me Rumanine?
"Rumania ishte goxha e zhvilluar. Bukureshti ne ate kohe quhej Parisi i vogel".

A ishte e veshtire per nje djale qe vinte nga Elbasani me 14 mije banore te orientohej ne nje qytet te madh, sic ishte Bukureshti?
"Jo, nuk ishte shume e veshtire".

Perse?
"Sepse kurioziteti te bente te shetisje, te shikoje, te regjistroje. Ne ate kohe qe vajta ne Rumani, dija italisht. Qe ne moshe te vogel, une e kisha praktikuar italishten dhe e dija mire. Rumanishtja eshte gjuhe neolatine, shume e ngjashme, shume e afert edhe une me te thene te verteten as nuk e mbaj mend se sa kohe zgjati qe une te mesoja gjuhen rumune. Keshtu qe, ato i kapa shpejt. Pastaj edhe komunikimi, me shoket rumune ne fakultet ishte pak a shume e njejta psikologji si e jona".

Ju jeni kthyer ne Shqiperi ne vitin 1954?
"Po".

Cili ishte niveli i mjekesise ne momentin qe ju u kthyet nga Rumania?
"Sigurisht, po ta krahasosh me sot eshte shume me mbrapa. Edhe sot mund te jete shume mbrapa me vendet e tjera shume me te zhvilluara. Mbrapa per sa u perket pajisjeve, por se dija e mjekeve eshte me perpara sesa ajo qe ka qene ne ato vite".

Ne 1954 si ishte gjendja? Sa mjeke kishte Shqiperia ne ate kohe?
"Nuk e di me te thene te drejten. Neper spitale, une isha ne spitalin qendror, ose me mire me thene se une sa erdha ketu mua me therret ministri i Shendetesise ne ate kohe, Medar Shtylla, i cili me njoftoi qe une do te emerohesha ne Fakultetin e Mjekesise per te dhene biokimine. Kimine biologjike. Une kimine e kam dashur shume ne ate kohe. Vecanerisht kimia biologjike mua me shkonte shume sipas shijes sime, sepse ajo me sqaronte shume mekanizma, shume gjera, nga semundjet mjekesore. Kishte shume mekanizma qe po te dije biokimine e kuptoje me mire. Prandaj une iu perkushtova kesaj. Megjithate, une i thashe qe kam mbaruar per mjekesi, por ai me tha qe dua qe ta besh".

Si u specializuat per kardiologji?
"Mbas 4 vitesh, ne 1958 deri ne 1962, ne Moske".

Pra, keni kompletuar ate qe mund te quhet kuadri i vendeve te Lindjes, Rumani dhe Moske, keni shpenzuar 10 vjet te jetes suaj apo jo?
"Po, po".

Ku u specializuat ne Moske?
"Eshte interesante, sepse une u specializova ne nje klinike qe quhej "Pjataja Savjetskaja Balnica", qe ne shqip do te thote "Spitali i Peste Sovjetik", ku profesor ishte nje shume i njohur atje, Llukomski, ishte polak me origjine. Edhe thoshin se ishte nga nje familje e ngritur poloneze, pervec asaj, ai kishte qene ne ate ekipin e mjekeve te Stalinit".

Ne ate ekipin qe u pushkatua apo ne ekipin tjeter?
"Jo, ky nuk u pushkatua, sepse ky erdhi pas zbulimit te komplotit te mjekeve ne ate kohe. Erdhi grup tjeter mjekesh, por une nuk e di nese ajo eshte e vertete apo jo, sepse eshte shume misterioze. Por, ky Llukomski ishte nje njeri me autoritet dhe ishte nje njeri qe jetonte vetem, ishte i perkushtuar ndaj mjekesise. Por, une tentoja te zhbiroja, te kuptoja dhe gjera te tjera nepermjet tij. Madje, nje here e pata pyetur pse Stalini e mban nje dore ne gjoks, nga krahu i majte, e pata pare edhe ne fotografi dhe filmimet e kohes. Me shpjegoi qe Stalini vuante nga nje semundje hipertensioni arterial, semundje hipertonike. Hipertensioni ne ate kohe nuk kishte mjekim, kishte barna te cilat kur erdha une ketu, i gjeta edhe ato ilacet, te cilat sot as nuk perdoren me. Sipas tij, Stalini bente hemorragji te vogla cerebrale, si pasoje e hipertensionit edhe keto shkaktuan ndryshime te karakterit te tij, ndryshime qe konsistonin ne shtimin e mosbesimit te tij ndaj njerezve te afert".

Pra, kishte nje shpjegim shendetesor mosbesimi i tij?
"Po, edhe te izolimit te tij, u be shume rrezik domethene, me i eger, nuk qe pa pasoja per popullin ne ate kohe".

Profesor, cilat ishin diferencat midis Bashkimit Sovjetik dhe Rumanise, ju i njihnit te dyja vendet ne ate kohe...?
"Rumania ne ate kohe ishte nje vend i lidhur shume me Perendimin, vecanerisht me Francen. Une kisha profesor, te cilet shkonin edhe jepnin mesim, qe ne ate kohe ne Paris, qe jepnin mesim atje edhe njiheshin, edhe librat qe kishin botuar ishin te shtepive botuese franceze".

Ndersa Bashkimi Sovjetik ishte me i izoluar?
"Ishte me i izoluar per te pakten nga ana e tyre, pastaj Bashkimi Sovjetik ne ate kohe, thoshin keta qe kishin rrembyer toke nga Rumania, kishin nje armiqesi te madhe. Pavaresisht se kur erdhi regjimi komunist i asaj kohe, u be nje propagande e madhe per t'i afruar, per t'i sheshuar mosmarreveshjet".

Ne cilin vit u vendoset prane grupit qe merrej me mjekimin e Enver Hoxhes dhe si ndodhi kjo?
"Kjo ka ndodhur gradualisht, sepse une me perpara, kam zbatuar disa porosi nga Enveri. Per shembull, profesor Fejzi Hoxha, i cili ka qene nje mjek nga Gjirokastra, shume i mire dhe profesionist, e me duket se ka pasur nje miqesi me Enver Hoxhen te meparshme, pasi ishin pothuajse te se njejtes moshe, pak a shume. Me thone qe duhet te shkojme ne Korce per te vizituar profesor Konden. Profesor Konda ishte nje profesor qe merrej me albanologjine dhe vecanerisht ai punonte per origjinen tone pellazgjike dhe kishte mbledhur argumente ne kete drejtim dhe i kishte botuar ne nje liber, qe kishte bere emer. Per keto arsye, Enverit i takonte te interesohej per shendetin e tij. Si i tille, Enveri donte qe te tregohesh karshi tij".

Titulli: Re: Ylli Popa: Ramizi fshehu ilacet e Enverit Mon Dec 31, 2007 7:36 pm

Ju nisi direkt Enver Hoxha per ta vizituar?
"Po. Jo direkt, por dergoi haber domethene. Ajo qe ishte me interesantja ishte se Enveri kishte edhe te emen gjalle, aty ne shtepi, ne ate kohe. Ishte e moshuar, kishte disa probleme shendetesore, e nje dite, mjeket qe e mjekonin, me thane qe do te behet nje konsulte per mamane e shokut Enver. Shkoj dhe une atje dhe mora vesh qe eshte semure, e vizitova edhe u thashe: cfare ka ketu ndonje gje te vecante se mua me duket e thjeshte diagnoza ketu. Kjo ka qene mbasi isha kthyer nga Bashkimi Sovjetik si kardiolog. C'kishte ndodhur? Ajo ne kuadrin e semundjes se zemres, kishte bere edhe nje grumbullim likuidi, uji ne pleure, tha radiologu qe e kishte marre ne Spitalin Ushtarak per ta ekzaminuar. Ne fakt jo radiolog, por nje ndihmes qe lante filmat. Ai i dergon nje leter Kardi Hazbiut dhe ben nje lloj denoncimi qe mjeket nuk po e mjekojne mire, te emen e Enver Hoxhes, edhe sepse ai dyshonte qe kjo te ishte tuberkulare, pasi edhe ndodhte qe grumbullimi i ujit ishte me origjine tuberkulare, kurse per mua ishte kardiake. Edhe per mjeket e tjere qe e mjekonin ishin per nga ana kardiake e saj. Por, ky denoncimi mori rruge, e ata me thirren per te sqaruar diagnozen. Une pa e ditur kete, sepse pastaj me thane se si ishte puna. E kuptova pastaj qe ishte nga zemra, pasi ishin shenjat, pulsi, rrahjet e zemres, melcia e zmadhuar, marrja e frymes e keshtu me radhe. Edhe i thashe qe kjo eshte nje diagnoze per studentet te viteve te larta te mjekesise".

Dhe nga ky moment, ju vendosen prane grupit te Enver Hoxhes?
"Jo, iku kjo, pastaj pas kesaj, ne vitin 1973, Enveri ben nje krize kardiake, sepse ai vuante prej vitesh nga diabeti i sheqerit, domethene qe nga 1948, ndoshta. Mirepo, diabeti njihet si nje semundje qe i godet enet e gjakut kudo qofshin, ne zemer, ne tru, ne veshka, ne aorte e keshtu me radhe. Pervec asaj, ai pinte duhan shume, ai kishte edhe mbipeshe te trupit. Per ne, mjeket, keto jane tre gjendje qe predisponojne per semundjet e zemres".

Ne cilin muaj pesoi atak Enver Hoxha?
"Ne kohen qe vajta une. Me therrasin ne kliniken speciale dhe atje rastin e Enverit ma paraqiti Nexhmije Hoxha, e shoqja e Enverit. Me beri pershtypje ne ate kohe se Nexhmija qe fliste kur drejtohesh per Enverin, i drejtohesh shoku Enver. Per mua, ishte anormale qe bashkeshortja t'i drejtohej ashtu, sikur ishte nepunese ne ate familje. Ne fakt, aty kam kaluar 12 vjet ndoshta".

Keni qendruar 12 vjet prane Enver Hoxhes?
"Po, edhe Nexhmija ka qene gjithmone shume e kujdesshme, si nepunese ne shtepi".

A eshte e vertete se ajo qe e drejtonte realisht Enver Hoxhen ishte Nexhmija?
"Jo. Ajo e ndihmonte. Per shembull, Enveri per shkak te diabetit kishte probleme te syrit, te leximit, e duhej dikush qe t'i lexonte letrat qe vinin nga ambasadat e huaja apo te tjera".

Sa i rrezikshem ishte ataku qe Enver Hoxha kaloi ne 1973?
"Infarkti i miokardit eshte gjithmone i rrezikshem ne fillim. Pervec asaj, Enverit semundja iu zgjat nje cike. Ai ishte vendosur ne vilen numer 4, nga liqeni, rezidenca qeveritare aktualisht. Atje ishte edhe Garda e Republikes. Ai u bllokua atje se nderkohe po ndertohej shtepia e re ketu dhe nuk kishte ku te kthehej. Ne vazhduam te qendronim atje, i gjithe ekipi mjekesor".

Prej sa vetash ishte i perbere ekipi mjekesor?
"Shume ishin. Ishte Fejzi Hoxha, qe ishte kryemjeku. Ishte Nikolla Shurbani, qe ishte nje kardiolog i mire edhe ne spital drejtonte kliniken, i cili ishte gjithmone i pranishem aty. Pastaj ishte mjeku i familjes qe ishte Isuf Kalo. Pastaj ekipi erdhi duke u shtuar".

Sa ishte numri maksimal i ekipit qe mbani mend ju, i kalonte 10 vetat?
"Jo nuk i kalonte 10 vetat".

A eshte e vertete qe ne vitin 1973, kur Enveri kaloi infarktin e miokardit, profesor Fejzi Hoxha i dha nje mjekim gabim?
"Jo, nuk eshte e vertete".

Gje qe eshte komentuar ne shtyp si nje gje per ta eliminuar...?
"Fejzi Hoxha, ne asnje menyre. Per here te pare e degjoj kete".

Ka qene e shkruar me pare ne gazeta?
"Gazetat duan sensacione".

Sa kohe Enver Hoxha mbeti i pamundur per te ndjekur zhvillimet ne vend?
"Ne atje vazhduam deri ne muajin prill te vitit 1974, kater muaj".

Qe nga kjo kohe keni vazhduar ta ndiqni rregullisht gjendjen shendetesore te Enver Hoxhes?
"Po, po, me shume kujdes".

A ishte e veshtire te ishe mjek i Enver Hoxhes?
"Shume prej mjekeve te Stalinit, apo te diktatoreve te tjere, kane pasur nje fat tragjik. Por, Enveri dinte t'i krijonte vete marredheniet e mira me mjeket e tij, sepse ne dore te mjekeve ishte. Nuk kishte aty per te treguar as superioritet, as kokefortesi, as mosbindje. Ai ishte i bindur ne porosite tona. Ai nuk donte qe te ekzagjerohej ne kete drejtim".

Ju personalisht a kishit frike?
"Kisha frike".

Nga se?
"Ne nje krize te Enverit, kjo vazhdoi edhe me tutje. Vendosem ta ndiqnim nepermjet monitorit te elektrokardiografit dhe iu vendosen elektrodat ne gjoks. Ne ekran aktiviteti i zemres regjistrohet, cdo rrahje e zemres regjistrohet".

Per 10 vjet Enver Hoxha flinte me elektroda?
"Jo, jo cdo nate. Ne raste nevoje, kur paraqitesh rasti, sipas indikacioneve mjekesore, ai pranonte kete dhe sigurisht ne nuk rrinim ne dhome, por kishim rregulluar ne menyre te tille qe fijet e elektrodave te ishin te gjata edhe aparati te ndodhej jashte dhomes se tij. Por, ato elektrodat regjistronin aktivitetin. Te them te verteten kur behej nje veprim i tille, mua me pelqente".

Perse?
"Me pelqente sepse Enveri flinte atje, une e kuptoja nga aparatura qe ai ishte i qete e po flinte dhe e ndiqja te gjithe aktivitetin e zemres. Por, vendi jone ku ndiqnim aktivitetin e Enverit ishte ne biblioteken e tij, me libra shume te mrekullueshem".

Ne c'gjuhe?
"Ne frengjisht kryesisht. Ai madje porosiste libra nga jashte, qe here pas here i vinin pakot e librave edhe ai kenaqesh vete. E kishte si dite feste hapjen e librave, sepse ishin libra luksoze, te tipave te ndryshme dhe kenaqej me to. Ai lexonte shume vete edhe kishte nje kulture, nje bagazh shume te mire. E pra, ne vendosnim ate aparatin ne darke se do te rrinim gjithe naten atje. Vendosej nje termos me kafe te ngrohte, edhe nje pjate me molle, edhe mund te pinim kafe qe te mos flinim. Une nuk doja te flija, sepse doja te shetisja ne biblioteke. Nje nate, isha vetem tek aparati. Duke pare raftet, me kap dora nje liber, ishte ne frengjisht ai liber. Ishin kujtimet e Berjas, ministrit te Brendshem te Bashkimit Sovjetik, Berja. Ishte gruzin, nga Gruzia, nga Gjeorgjia, si vete Stalini. Kujtimet e Berjas, u bera kurioz edhe e mora librin, e fillova te lexoja disa gjera. Formova bindjen sikur nuk ishin tamam kujtime te verteta te tij. Duke kaluar fletet, kur shikoj nga mesi i librit nje faqe te nenvizuar".

Ishte nenvizuar nga Enver Hoxha?
"Duket nga Enveri. Ishte e nenvizuar e gjithe faqja dhe u bera kurioz se cfare i ka interesuar Enverit. Kur cfare gjeta, nje gje jashtezakonisht kurioze. Duke lexuar me kapi syri emrin e Llukomskit, profesorit tim ne Moske. E lexova me kujdes. Tregonte Berja: Thirra ne zyre profesor Llukomskin. E i thoshte qe une te kam thirrur ketu per nje ceshtje shume sekrete edhe per kete qe do te bisedohet ketu nuk do t'ia tregosh njeriu. Po qe nga kjo kohe qe do te dalesh ketu, do te jesh i ndjekur, i survejuar. Ai u tremb, thoshte per Llukomskin, u zverdh edhe u vesh me djerse, e natyrshme kjo. I thote di ti ndonje ilac qe mund te shkaktoje ngritjen e pernjehershme te tensionit te gjakut. Une te thashe me siper qe Stalini vuante nga hipertensioni. Por, i thoshte qe nuk ta kerkoj tani, hajde mbas nje jave, mendohu edhe te ma sjellesh ate ilacin nese ekziston. Por, kur doli ky, i tha qe te kesh kujdes se do te jesh i survejuar. Ky nuk kishte rruge tjeter vetem qe ta conte ilacin. Edhe e coi ilacin. Ne ate kohe Stalini bashke me anetare te tjere te Byrose Politike, ishte mbas Luftes se Dyte Boterore, mblidheshin te gjithe bashke ne nje tavoline te madhe, e hanin darken bashke, shikonin filma te kohes se luftes, degjonin edhe melodi te vjetra te kohes, bisedonin per lufterat, betejat etj., etj. Nje nate, thote Berja, une isha ulur ne krahun e djathte te Stalinit, ne krahun e majte ishte Molotovi. Gota e tij me vere, ishte pak e prekur. Na kerkoi falje se shkoi ne banje me duket. Une pashe majtas-djathtas, thote Berja, i shpetova shikimit te njerezve, e nxora nga xhepi ampulen, e theva edhe e hodha ne gote. Vjen Stalini, ulet edhe ngre goten dhe thote: Hajde te pime. Ne nje moment te caktuar i drejtohet Berjas, mos me ke hedhur gje ketu brenda. Ky u tmerrua, por e mbajti veten edhe i tha: Jo shoku Stalin, si ta bej kete. Pastaj Stalini i tha, qe bera shaka edhe e piu goten".

Kjo qe nata e fundit e Stalinit?
"Me duket se kjo qe nata e fundit, sepse une kam lexuar edhe librin e te bijes se Stalinit, Svjetllana Alilujeva, "23 letra nje mikeshe", madje duhet ta kem ne shtepi. Ajo tregon qe Stalini nuk ishte i rregullt ne mjekimin e hipertensionit. Madje, kishte nje sherbyese atje ne apartament qe i mbante ilacet ne nje komodine, edhe i jepte kokrrat. Ajo kur shkoi te nesermen ne mengjes, Stalini ishte ne toke, ne buze te krevatit kishte rene dhe ishte ne gjendje koma".

Kjo ishte pjesa qe Enver Hoxha kishte nenvizuar?
"Po, kjo ishte".

U tmerruat ne ato moment?
"Sigurisht dhe ja thashe Petrit Gaces, ne radhe te pare. Edhe ai me tha: O bo bo, jemi ne rrezik".

Profesor, po flisnim me pare per friken qe ekzistonte te grupi i mjekeve te diktatorit Hoxha. A kishte raporte personale midis jush dhe liderit komunist, apo ishin vetem raporte pune?
"Ne pergjithesi ishin marredhenie pune. Domethene, ne shkonim kur na therrisnin, kur kishte ndonje shqetesim, ose thjesht per t'i bere nje matje tensioni, nje kontroll te zemres e keshtu me radhe. Une e kuptoja qe ai nuk e ka mendjen te ne, ne koke kishte problemet e tij te medha, edhe ikte: Tungjatjeta, tungjatjeta. Por, kishte raste kur vete Enveri te ngacmonte qe te flisje, ne sensin qe ai donte te dinte, per shembull, sigurisht kur ai bente pyetje, ne lidhje me spitalin ose kur deshironte te bisedonte per libra".

Per cfare lloj librash bisedonit?
"Me nxiste vete per libra dhe ai kishte nje memorie te jashtezakonshme, mbante mend shume emra, autore, ngjarje, ata te luftes i dinte, shtepite ku kishin qene te strehuar ne kohen e luftes, i dinte te gjitha. Ceshtjen e librave e kishte shume qejf, ai kishte kuptuar qe edhe une kisha lexuar, qe e kisha pasion dhe qe e kam edhe tani per librat dhe leximin".

Cila ishte pjesa qe i interesonte me shume nga letersia apo nga librat ne pergjithesi?
"Ai edhe romanet i dinte, edhe librat historike, edhe librat filozofike, i shikoja nga biblioteka".

A kishte ndonje admirim per ndonje personazh te caktuar historik?
"Jo, nuk e kishte shprehur. Per te thene te verteten, ai emocionohej shume per Kosoven. Une kam degjuar shume gjera qe e shiti e beri. Duhet ta kesh qe ta shesesh, kur nuk e ke, nuk ke cfare mund te shesesh".

Titulli: Re: Ylli Popa: Ramizi fshehu ilacet e Enverit Mon Dec 31, 2007 7:36 pm

Grupi i mjekeve qe merrej me mjekimin e Enver Hoxhes ishin vetem shqiptar apo edhe mjeke te huaj?
"Jo, ka pasur edhe mjeke te huaj".

Qe ishin?
"Ishte nje mjek francez qe ishte Pol Miljezi, qe vinte. Para se te shkoja une, ai takohesh me te, nuk e di nese e vizitonte apo jo, por gjithsesi kishte dijeni per shendetin e tij. Me kujtohet qe ne nje vizite qe me thirren mua te bej ne shtepine e vjeter ne kishim transferuar sherbimin tone mjekesor ne nje dhome, qe te ishte afer atje. Ky ishte ne nje dhome qe kishte nje vater, nje oxhak te ndezur, ka disa dite qe ka dale neper gazeta, Enveri aty me nje shall me ngjyra katrore dhe zjarri ndezur. Une po kerkoja veten time aty se mos e gjeja. M'u kujtua episodi qe po te pershkruaj tani. Me thirri Enveri atje, ishte edhe Nexhmija. Ishte gjithmone e pranishme aty. Gjate asaj kohe kishte nje dobesi, nje keputje. Une e pashe me stetoskop, pashe qe i kishte shume te crregullta rrahjet e zemres. Ne i themi bigemini, kishte nje rrahje normale dhe nje rrahje jonormale. Ky eshte nje fenomen qe ndodh shume edhe te njerezit e shendoshe e nuk preokupohemi shume. Por, kur ndodh te nje i semure qe sapo ka kaluar infarktin e miokardit eshte shume e rende per neve, sepse ajo mund te transformohet ne cdo cast, themi ne, ne cdo moment, ne fibrilacion ventrikular. Domethene, qe zemra nuk rreh me, por fibrilon. Une e pashe, qe ai po me shikonte me kujdes. U mundova qe ta mbaj veten. Aty e pashe veten qe u mbulova me djerse te ftohta".

Perse?
"Nga gjendja e tij, edhe nga rreziku qe mund te paraqitesh nga kjo bigemini. Pastaj vendosem qe te bisedoj me Miljezin. Miljezi krijoi nje grup specialistesh franceze, nje ekip si tonin ketu, te cilet do te ishin ne korrent me ndryshimet qe do te kishte Enveri gjate semundjes. Te gjitha analizat tona ketu shkonin atje, ato i analizonin dhe dergonin mendimin e tyre. Ne nje moment te caktuar me therret Hysni Kapo, ne zyre. Ai me thote: Duam qe te sjellim mjeke nga jashte, si thua te sjellim nga Perendimi apo nga Kina, Lindja. Une i them qe ata te Perendimit qe une i njoh me mire, jane specialiste shume te mire, sigurisht, por kane disavantazhin, qe ata vijne edhe ikin. Kurse mjeket kineze mund te vendosen per nje fare kohe ketu, i ke ne dispozicion. Kjo na interesonte me shume. Edhe ata e vendosen me vone vete, qe te vije nje ekip nga Kina".

Sa mjeke?
"Kater mjeke".

Kardiologe?
"Jo, njeri ishte kardiolog. Nje mjek shume i degjuar kardiologjie qe kishte mbaruar ne SHBA, sepse ata keshtu e kishin. Ai kishte qene edhe mjeku i Hoshiminit, Sekretari i Pare i Vietnamit, pasi edhe ai kishte bere infarkt miokardi perpara pak kohesh e ai shkonte e vinte me avion special te Hoshimini per ta mjekuar".

Per sa kohe qendroi grupi kinez?
"Grupi kinez qendroi gjate, ndoshta dy muaj".

Me ilacet e Enver Hoxhes merreshit ju apo kishte njerez te besuar?
"Kjo ishte e rregulluar ne kete menyre. Neve si ekip mjekesor vendosnim qe duhet ky ilac, edhe jepnim indikacionin. Ilaci blihesh nga nje grup tjeter njerezish, ku kishte edhe njerez te Sigurimit brenda e sillesh ilaci ketu, depozitohesh ne farmacine e familjes. Atje kishin nje infermiere shume te mire, shume te beses, qe e donte seriozisht Enverin edhe vetem ajo mund te futesh ne farmaci".

Vetem ajo ishte personi i besuar qe mund te depertonte ne farmacine e familjes dhe t'i jepte ilace Enver Hoxhes?
"Ajo hynte dhe dilte aty. Ajo i jepte infermieres se turnit, qe t'ia jepte Enverit. Kishte nje kontroll shume te forte".

Ne c'kuptim? Ka pasur fjale qe sikur mjeket kane ndikuar per te pershpejtuar vdekjen e Enver Hoxhes?
"Nuk ka mundesi. Ne ishim 10 mjeke atje. Propozimi i ilacit qe do te jepej, nje paracetamol, nje vitamine, do te shtrohej ne konsulte. Ilace pa konsulta nuk jepeshin".

Ne disa kujtime te nxjerra ne nje gazete, ju jeni shprehur qe ne nje moment para vdekjes se tij, ju edhe profesor Bajram Preza keni sjelle nje ilac per parkinsonin e nuk ja dhate. A mund te ma shpjegoni kete detaj?
"Po, ia kam kujtuar edhe Ramiz Alise ne nje konference, ai nuk e mbante mend dhe pastaj u kujtua. Domethene, neve kishim diagnostikuar, Bajram Preza, se ishte nje semundje neurologjike parkinsoni, nje semundje e rende".

E kishte te renduar parkinsonin Enver Hoxha?
"E kishte te renduar. Bajram Preza ngulte kembe qe ka parkinson. Kjo u shkoi mjekeve franceze dhe neurologu francez mendoi qe nuk i dukej se ishte ashtu, duke mos e pare te semurin, por e mendoi nga pershkrimet, nga ekzaminimet. Atehere u vendos qe Bajram Preza dhe une te shkojme ne Vjene. Atje ishte nje profesor shume i degjuar, me fame boterore, per parkinsonin, Birkmajer, keshtu quhej. Mirepo, pse shkova edhe une ketu, se une isha kardiolog, por ilacet qe jepeshin per parkinsonin kishin vecori qe irritonin anomalite e rrahjeve te zemres. Domethene, ato jepnin bigeminira, ekstrasistola. Une i thosha: He more Bajram. Ai me thoshte: Ky eshte ilaci. Po cfare ilaci, i thosha, se me prish pune mua. Atehere shkuam ne te dy te Birkmajeri, ai e konfirmoi diagnozen e parkinsonit, nga pershkrimi, nga te gjitha te dhenat edhe i thashe une: Dakord i jepni ilace, por keto i japin shtime te rrahjeve te zemres. Shiko, me thote, une kam nje ilac qe po e provoj vete tani. Sipas propozimit te tij, ishte prodhuar ky ilaci. Me thote qe ka mjekuar 70 vete deri tani edhe e shikoj qe ka rezultate te mira ne kete drejtim. Po te doni, na tha, mund t'ju jap disa kokrra qe ta provoni edhe ju. Dakord, i thame, faleminderit. E shkon ai edhe sjell nje shishe peniciline, pak me te madhe, por me tape llastiku, peniciline. Aty kishte 10 kokrra nga ky lloj ilaci dhe i thame: Faleminderit. Kur erdhem ne nga Vjena, ne aeroport na priste makina e Sulo Gradecit. U futem ne shtepine e Enverit. Aty ne biblioteke na priti Ramiz Alia dhe Nexhmija. U ulem te kater ne tavoline. Filloi profesor Preza te tregoje per profesor Birkmajer dhe ne nje moment bie zilja e telefonit te shtepise. Pastaj na thote Nexhmija qe me kerkon Enveri lart, ishte ne shtrat Enveri siper. Edhe na tha qe ne te vazhdojme se do te vinte shpejt. Bajrami vazhdoi te bente shpjegimin e tij, kjo rastisi me ilacin qe na dha profesori ne Vjene, e nxori ilacin edhe ia dha Ramizit. Nexhmija nuk ishte aty, ishte siper. Ramizi e mori ilacin, e pa. Ishte pa etikete, pa emer, nje tape qe mund te hapej, edhe i thote Bajramit, pasi pa nje here nga dera: Fute ne cante ilacin. U cudit Bajrami se ishte njeri shume i ndershem edhe i thote Ramizit qe ishte nje profesor i madh, e ka provuar kete ilacin dhe ka vecori te mira. Pa prape nga dera Ramizi dhe i thote perseri: Bajram fute ne cante ate ilacin. Nuk donte ta shikonte Nexhmija".

Per cfare arsye?

"Jua tregoj une perse... Pastaj heren e trete po ashtu, i tha: O Bajram fute ilacin se ta shpjegoj une se si eshte puna. E mori ilacin e futi ne cante. Pastaj erdhi Nexhmija edhe nuk e pa kete skene. O Bajram, i thashe kur dolem jashte, se ai perseri edhe jashte filloi te shpjegonte qe ti e pe vete se ai ishte i zoti ne punen e tij e keshtu. O Bajram, i thashe, nuk eshte problemi i ilacit, por ky ilac po t'i jepej shokut Enver tani, ai eshte ne fund te jetes dhe nuk ka cfare mund t'i beje nje ilac. Pastaj do te fillonte muzika se cfare i dhate, cfare ilacesh i dhate, sepse do te lidhej fundi i tij me ilacin pastaj".

Dhe ju do akuzoheshit qe e helmuat...
"Ramizi e kapi kete pune. Une e pyeta Ramizin nese do te na shpetosh ne?! Po, po, me tha".

Kur u perkeqesua gjendja e Enver Hoxhes? Kur e mesuat lajmin qe ai po vdiste?
"Shenjat e parkinsonit u theksuan shume. Ai kishte periudha, ku nuk mund te ngrinte dot as doren mbi koke, por nga ana mendore ishte ne rregull".

Kur ka vdekur realisht?

"Enveri ka vdekur me duket ne mbremje. Madje, ndodhi qe ishte me perfuzione ne ate kohe qe ishin te domosdoshme per te mbajtur te ngritur tensionin e gjakut etj., etj. Punonin infermieret, mjeket e tjere po ashtu ishin te shperndare. Aty ne dhome u ndodha une dhe Petrit Gacja kur vdiq Enveri. Ne e konstatuam kete dhe e dinim qe te dhoma fqinj ishte Ramiz Alia me nje anetar te Byrose Politike atehere. Edhe atehere na thane qe duhet t'i thuash shokut Ramiz. Shkuam atje dhe ata prisnin pas deres edhe na pyeten: He si eshte... I thote Petriti qe shoku Enver mbaroi. Atehere ky anetari i Byrose i thote Ramizit: Te na rroje Partia. Ishte formule kjo ne ate kohe. Me nje interval disa sekondash i thote: Te rroni ju shoku Ramiz".

Cili ishte ky?
"Hekuran Isai".

Pra, qe ne momentin qe Enver Hoxha vdiq kishte ardhur drejtuesi i ri...
"Edhe une kete kujtova. Ate te Luigjit XIV. Mbreti vdiq, rrofte mbreti".

Mbas kaq kohesh jeni i sigurt profesor qe nuk ka pasur asnje nderhyrje per vdekje te parakohshme te Enver Hoxhes?
"Jo, jo, asnje. Kete e vertetoi autopsia. Shyqyr qe u be autopsia, sepse nuk u be autopsia e Mehmet Shehut, ka fjale sa te duash tani".

Ju keni qene mjeku i tij dhe keni qendruar 12 vjet mjek i Enverit. A e ndani tani mjekimin si nje pacient nga aksioni i tij politik, a jeni kritik ndaj aksionit te tij politik si nje nder njerezve me diktator te Shqiperise?
"Po. Madje une e rekomandoj kete, ato qe prononcohen ndryshe dhe shkruajne ndryshe. Duhet ndare veprimi mjekesor nga veprimi politik".

A kishit rezerva politike per Enver Hoxhen ne ate kohe?
"Po, kisha rezerva. Edhe kishte, se po ta mendoje, une personalisht nuk isha dakord me egersine e luftes se klasave, nuk isha dakord me politiken ekonomike, me izolimin e vendit. Kishte edhe shume gjera qe u bene mire, duke filluar nga drita dhe uji".

Guxonit t'i thoshit ndonje nga keto rezerva Enver Hoxhes?
"Jo, nuk hapesha, as nuk diskutohej".