Muzeqe , harresa con drejt zhdukjes ,monumentet e kultures

Myzeqe, harresa çon drejt zhdukjes monumentet e kulturës
20 monumente të harruara nën kërcënimin e banorëve dhe natyrës

Rreth 20 monumente kulture vazhdojnë mbijetesën e tyre në Fierin e ditëve të sotme. Vendimet për t’i shpallur këto objekte si të tilla e kanë zanafillën qysh nga viti 1948-1963 dhe mbajnë firmat e Ministrisë të Kulturës së atyre viteve. Këto monumente vazhdojnë të mbajnë edhe tabelat “Monumente që ruhen nga shteti”, por vetëm kujdes që nuk shohim nëse do të flisnim për to.
Kryesimin ndër monumentet e kulturës të rrethit të Fierit sigurisht që nuk mund ta mbajë kurrkush tjetër para qytetit antik të Apolonisë. Pas tij vijnë e renditen sipas rëndësisë, por edhe viteve kur janë emëruar si monumente kulture, Kalaja e Margëcillit në Patos, Mashkieza, Gurëzeza, Tempulli antik në fshatin Shtyllas, Nekropoli, ose tuma në fshatin Kryegjatë, Vila Rustika, mozaiku në fshatin Levan, mozaiku në fshatin Libofshë, manastiri i Shën Mërisë Pojan, manastiri i Shën Kozmait në Kolkondas, kisha e Shën Gjergjit në Libofshë, ajo e Shën Gjergjit në Strum, Shën Kolli në Vanaj, Libofshë, banesa 400-vjeçare e Longarëve në fshatin Kryegjatë etj.
Ne takuam ndoshta të vetmit vizitorë që i kanë bredhur me këmbë të gjithë këto monumente një për një, specialistët e Muzeut Historik të Fierit Maringlen Panda dhe Nuri Plaku. Këta dy specialistë të vjetër tregojnë se historianët zakonisht merren me hulumtime të dosjeve që janë mbushur përgjatë viteve mbi këto monumente dhe ata nuk marrin mundimin që të shkojnë e t’i vizitojnë nga afër monumentet e kulturës, të cilat sot për sot, fatkeqësisht janë në një gjendje të vajtueshme.
Këtu nuk do të ishim të gabuar nëse do të thoshim, që kujdesi i institucioneve përkatëse, Drejtorisë Rajonale të Monumenteve të Kulturës, apo Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve ka qenë dhe mbetet në gradën zero, pra inekzistent.
Harresa është e vetmja gjë konkrete që është bërë si nga pushteti lokal, ashtu dhe ai qendror, përsa i përket mirëmbajtjes dhe restaurimit të këtyre monumenteve të kulturës me vlera jo vetëm për Fierin, por mbarë Republikën, e pse jo edhe më gjerë, në rang rajonal. Madje specialistët tregojnë se kjo harresë ka bërë që gjysma e monumenteve të lartpërmendura të shkojnë edhe drejt shkatërrimit të tyre të pariparueshëm. Dëmtimet fillojnë që nga veprimet e atyre banorëve të pandërgjegjshëm, të cilët kanë përdorur elementët e monumenteve të kulturës si materiale ndërtimi, apo sheshet e këtyre monumenteve si truall sërish për të ndërtuar. Çka të çudit dhe indinjon më tepër është fakti se gjatë gjithë këtyre viteve, shkatërruesve të monumenteve të kulturës në rrethin e Fierit jo vetëm që nuk u ka hyrë një gjemb në këmbë, por askush nga institucionet përkatëse nuk është kujtuar të japë minimalisht alarmin e asaj që ndodh. Vetëm Muzeu Historik ka qenë ai që shpeshherë ju ka kujtuar këtyre drejtuesve se kultura dhe historia e të gjithëve dhe ruajtja e monumenteve të rralla të kulturës është pjesë e detyrës së tyre. Megjithatë, injorimi i këtij shqetësimi nga strukturat përkatëse ka vazhduar njësoj si më parë.
Gjendja më alarmante është në Margëllic, Vila Rustika, si dhe te prita e Krapsit. Sipas specialistit të Muzeut Historik të Fierit, z. Nuri Plaku, rrezik serioz shkatërrimi parqet Kisha e Shën të Premtes në Sop, Kisha e Shën Gjergjit në Strum, Kisha e Shën Kollit në Kurjan e veçanërisht, Shtëpia e Longarëve në Kryegjatë nën këmbët e qytetit të lashtë të Apolonisë.
Vila Rustika, në vendin e quajtur Plyk, ka “vdekur”. Heshtja pushtetare e zhduku tërësisht nga faqja e dheut ish-ndërtesën romake, e cila kish ekzistuar për rreth 2000 vjet, por që mjaftoi të zhdukej brenda një dekade kur toka u kthye në “tokë buke”.
Sipas shkrimeve të zotit Plaku, në ish-vendin e dikurshëm ku ngrihej kjo kështjellë e ardhur nga thellësia e viteve antike, tashmë kanë ngelur vetëm disa copëza gurësh dhe tullash. Mbi atë truall tani punohet dhe mbillen të korrat e stinëve shqiptare, ndërsa në vendin ku dikur ka qenë një pllakë e identifikimit të saj shtrihet një “gardh kufitar” prej ferrash që ndan parcelën e njërit pronar nga tjetri.
Të njëjtin fat të kulturës së harruar shtetërore dhe kolektive e ka pasur edhe diga 2000-vjeçare e Krapsit. Më parë diga ka qenë 50 metra e gjatë, ndërsa tani është vetëm një fragment në formë pirgu, i mbuluar me bimësi, ferra dhe shkurre. Aty kalon dhe rruga automobilistike që të çon në fshatin Plyk, por syri nuk të zë ndonjë shenjë apo tabelë orientuese. Vetëm ndonjë fermer të moshuar nëse e pyet, do të të përgjigjet se “...janë disa gurë të mëdhenj atje te një kthesë në lumin Gjanicë, por se çfarë janë s’di t’ju them...”. Gurët e pritës 2000-vjeçare sot mund t’i gjesh në zonën rrotull nëpër dhjetëra themele shtëpish të ndërtuara dhjetëvjeçarin e fundit. Por, nëse disa fshatarë të papërgjegjshëm i bëjnë një flijim të tillë historisë dhe vlerave monumentale të kulturës, është e pafalshme që e njëjta gjë të ndodhi edhe me pushtetin lokal dhe qendror. Sipas specialistëve që flasin për gazetën “Albania” duket se koha po përsëritet. Historitë e dhimbshme por të vërteta të 70 karrocave të Ibrahim Pashës që gati 200 vjet më parë rrëmbyen gurët dhe veprat tona antike për t’i murosur në një qerpiç të ri për nder të pashait janë shfaqur në trajta jo fort të ndryshme edhe gjatë viteve të tranzicionit.
Paradoksal mbetet edhe hartimi de jure i një liste që shteti ka bërë për disa monumente, të cilat thuhet se merren në mbrojtjen e tij me ligj, ndërkohë që në anën tjetër, çdokush mund të bëjë çfarë t’i dojë qejfi me këto monumente kulture pa u përballur me ndonjë masë administrative.
Në të njëjtën gjendje si diga dhe si kështjella janë edhe kishat e Strumit dhe Kurjanit. Nga çasti në çast, në këtë zagushi stresesh dhe krizash kishat rrezikohen që të marrin flakë. Barërat e thata dhe hithrat e shkrumbuara nga zagushia natyrore mund ta shfryjnë mllefin pikërisht në këto objekte kulti të papërsëritshme për nga vlerat dhe historiku i tyre.
Nën çatitë e vjetëruar dhe herë-herë të rikonstruktuara të këtyre kishave gjendjen gjurmë qirinjsh të besimtarëve që shkojnë aty duke u munduar të gjejnë paqen shpirtërore.
E fundit që po vrapon drejt shkatërrimit është Shtëpia e Longarëve. Një ndërtesë dykatëshe që ekziston si një monument etnografik i vetëm dhe ndër më të rrallët e krahinës së Fierit. Kjo duke pasur parasysh mënyrën e ndërtimit të banesave në Myzeqe, të cilat kanë qenë njëkatëshe, pa oxhak dhe me dritare të vogla. Gozhdët dhe muret e saj janë drejt shkatërrimit. Parmakët e ballkonit të katit të dytë, të cilët ishin bërë me punime druri ornamental me origjinalitet autokton myzeqar janë zëvendësuar nga betoni i fortë për të ruajtur qëndresën e kësaj shkallareje.
Çdo vit organizohen takime dhe simpoziume në mbrojtje të këtyre vlerave historike. Sa ironi! Ndoshta ato miliona lekë që derdhen për takime pafund mund të hidheshin për ruajtjen reale të monumenteve të Fierit, në mënyrë që së paku, disa prej tyre të mos shkonin sot drejt zhdukjes së plotë.

» Pse shkojme drejt modes ?