AlbRelaX FoRuM
Would you like to react to this message? Create an account in a few clicks or log in to continue.



 
ForumGalleryKėrkoLatest imagesRegjistrohuidentifikimi

 

 Historia E Tiranes

Shko poshtė 
AutoriMesazh
PearL
AdMiniStRaToR GloBaL
PearL


Female
Numri i postimeve : 2486
Location : Ne Boten E Lumturise
Registration date : 29/08/2007

Historia E Tiranes Empty
MesazhTitulli: Historia E Tiranes   Historia E Tiranes Icon_minitimeSun Nov 18, 2007 9:28 pm

Historia e Tiranės


Tirana u themelua si qytet mė 1614, por toka mbi tė cilėn u ndėrtua ka gjurmė mė tė hershme banimi. Nga faktet e gjetura nė rrėnojat e njė kėshtjelle ka mundėsi tė bėhet fjalė mbi njė kėshtjellė tė cilėn Prokopi von Caesarea nė shekullin e gjashtė e ka quajtur "Tirkan". Sidoqoftė qyteti i sotėm u themelua nė vitin 1614 kur Sulejman Pasha Bargjini (Mulleti) ndėrtoi njė xhami pikėrisht nė vendin ku sot ndodhet statuja e Ushtarit tė Panjohur. Xhamia u shkatėrrua nga Lufta e dytė Botėrore. Trazirat e pas vdekjes sė Kapllan Pashės (1816) e shkatėrruan njė pjesė tė qytetit si dhe pronat e Familjes Toptani.

Lagjia e parė e Tiranės ėshtė Bami dhe mė vonė lagjia e Mujos. Xhamia e Ethem Beut ndėrtuar nė vitin 1789 ėshtė edhe sot nė qėndėr tė Tiranės pranė Kullės sė sahatit 35 metra e lartė, ndėrtuar nė vitin 1830. Nė shekullin e nėntėmbėdhjetė njė nga familjet mė tė mėdha e autoktone tė Tiranės ka qėnė ajo e Toptanasve. Gjatė Rilindjes, Tirana ka qenė qendėr e rėndėsishme patriotike. Kėtu pėrqėndroi punėn e saj shoqėria "Bashkimi".
Mė 26 Nėntor 1912, Tiranasit sė bashku me Ismail Qemalin ngritėn flamurin Shqiptar.
Gjatė Luftės sė parė Ballkanike, kur Dibra u pushtua nga ushtria Serbe, njė numėr i madh i popullsisė qė u larguan me forcė nga ushtria Serbe nė vitet 1913-1915 dhe 1918-1920 gjetėn strehė nė Tiranė.

Mė 8 Shkurt 1920 Kongresi i Lushnjės shpalli Tiranėn kryeqytet tė Shqipėrise, nė vend tė Durrėsit. Nė atė kohė Tirana numėronte vetėm 10.000 banore ndėrkohe qė Shkodra dhe Korēa numėronin dyfishin e Tiranės. Vetėm pas 1938 Tirana mund tė renditej nė njė radhė me kėto dy qytete.

Nė vitin 1919 Esat Pashė Toptani u shpall tradhėtar i interesave nacionale tė Shqipėrisė. Nė vitin 1922 Ahmet Zogu organizoi dhe udhėhoqi krahinėn e Dibrės kundėr qeverisė. Nė vitet 1920-1924 qytetarėt e Tiranės luftuan kundėr sulmit tė ushtrisė Serbe tek Shkalla e Tujanit. Qytetarėt e Tiranės bėnė njė demonstratė ku ne 20 Mars 1924, agjentėt e Zogut vranė Avni Rustmin, njė patriot i madh Shqiptar, udhėheqės i shoqatės demokratikė "Bashkimi".

Nė Janar 1924 qeveria e Ahmet Zogut u zėvendėsua me atė tė Fan S. Nolit pas Revolucionit Demokratik. Jeta e qeverisė sė Nolit ishte e shkurtėr. Pas disa muajsh Zogu mori pėrsėri qeverisjen e vendit. Tirana vazhdonte tė ishte qėndra e opozitės tė drejtimit tė Ahmet Zogut. Megjithėse ishte kryeqyteti i Shqipėrisė Tirana deri nė vitin 1838 kishte vetėm 25.000 banorė. Nė vitet 1930 u ndėrtuan ministritė nė sheshin "Skėnderbe" dhe Banka e shtetit shqiptar nė vitin 1937 si edhe spitali dhe disa dyqane nė rrugėn e Barrikadave. Qyteti filloi tė shtrihet me ndėrtime tė reja nė perėndim e jug-perėndim qė u quajt Tirana e Re. Qyteti nuk kishte ujė, sistem kanalizimesh, elektricitet etj. Rrugėt ishin tė ngushta, shtėpi tė ulta me pėrjashtim tė disa shtėpive 3-4 katėshe ku banonin tregtarė tė pasur.

Gjatė pushtimit Italian mė 1939 nė Tiranė u bėnė disa ndryshime nė administratė dhe u ndėrtuan shtėpi tė reja banimi.
Tirana u ēlirua nga pushtimi fashist nė 17 Nėntor 1944. Ne atė kohe ajo numeronte rreth 60 000 banore.

Pėrpara Luftės sė Dytė Botėrore, Tirana kishte vetėm disa punishte e njė fabrikė sapuni me teknologji tė prapambetur. Sot Tirana ėshtė qėndra mė e madhe industriale nė Shqipėri. Gjatė vitit 1980 Tirana prodhonte 1/5 e produktit total industrial, 1/3 e produktit industrial mekanik, 30% tė prodhimit total tė qymyrgurit dhe gjysmėn e prodhimeve tekstile tė Shqipėrisė. Disa industri si materiale ndėrtimi, tekstili, ushqimi, produkte mekanike, dhe elektrike e kanė bazėn nė Tiranė.

Nė Tiranė janė tė gjitha ministritė, kryeministritė, presidenca, Gjykata e Lartė, Parlamenti etj. Qyteti ka 45 shkolla 8 - vjeēare (krahasuar me 13 pėrpara luftės) dhe tė njejtin numėr me gjimnaze (nė krahasim me 6 pėrpara luftės). Mė 1957 u themelua Universiteti i Tiranės si dhe disa insitute te tjera mėsimore si Akademia e Arteve, Universiteti i Agrikulturės, Akademia Luftarake, Insituti Fizik "Vojo Kushi", Insituti i Ministrisė sė Punėve tė Brendshme.

Disa nga Insitutet kulturore dhe artistike nė Tiranė janė:
Teatri Kombėtar,
Teatri i Operas dhe Baletit 1966,
Teatri i Estradės,
Hotel Tirana, 1979
Muzeu Historik Kombetar, 1981
Monumenti i Skėndėrbeut, 1968
Ansambli i Kengėve dhe Valleve Popullore, dhe tė tjera.
Biblioteka Kombėtare sė bashku me tre biblioteka tė tjera kryesore, pėrfshinė shtatė biblioteka tė specializuara.
Mbrapsht nė krye Shko poshtė
PearL
AdMiniStRaToR GloBaL
PearL


Female
Numri i postimeve : 2486
Location : Ne Boten E Lumturise
Registration date : 29/08/2007

Historia E Tiranes Empty
MesazhTitulli: Re: Historia E Tiranes   Historia E Tiranes Icon_minitimeSun Nov 18, 2007 9:29 pm

Pellgu i Tiranės

Shqipėria e mesme, me zonat malore, kodrinore e fushore tė saj ofron njė pasuri tė ndjeshme nė fushėn e historisė, administrimit, etnografisė e trashėgimisė kulturore. Tipologjia e pėrgjithshme e zhvillimit tė tyre ėshtė reale edhe pėr pellgun e Tiranės.


Gjurmė tė lashta banimi nė pellgun e Tiranės
Stacion paliolitik nė verilindje rrėzė malit tė Dajtit. Shpella e Zezė ose ndryshe Shpella e Pėllumbasit vendbanim i hershėm qė dėshmon mbi gjurmėt e hershme tė banimit nė kėtė pellg.


Kjo dėshmi i takon zonės perėndimore tė qendrės tė qytetit. Ajo paraqitet si njė ndėrtim me aks gjatėsor, me drejtim perėndim-lindje dhe pėrbėhet nga naosi (salla) nė perėndim. Ndėrsa narteksi (parasalla) dhe mjediset e tjera janė tė vendosur nė anėn veriore.


Me interes pėr tė gjykuar mbi zhvillimin e kėsaj treve, nė veēanti pėr kėtė qendėr banimi fshatare nė rrugėt qė lidh Dyrrahin me Skampėn, janė dy mozaikėt, ai i naosit dhe norteksit.


Mendohet se godina ėshtė rrėnuar nė periudhėn e antikitetit tė vonė. Kemi tė bėjmė me njė ndėrtesė banimi tė shek. II-III tė erės sonė tė kthyer nė kishė gjatė shekullit tė IV-V, nė ndėrtesė kulti.



Kalaja e Petrelės
Kalaja e Petrelės nga zbulimet e bėra, ėshtė kala mesjetare e ndėrtuar nė kohėn e sundimit tė Perandorit Bizantin Justianit tė I, nė shekullin e VI pas Krishtit. Kjo qe njė prej kalave tė ngritura prej tij nė sistemin mbrojtės sė Perandorisė. Ėshtė kala e ngritur mbi njė terren me shpate mjaft tė pjerrėta, madje nga ana jugore dhe juglindore tė thepisura, tė cilat e kanė bėrė kalanė shumė tė mbrojtur. Ajo u ngrit nė momentin kur Kalaja e Vilės, kala antike, e cila ndodhet pėrballė Kalasė sė Petrelės, e humbi rėndėsinė e saj. Ajo u ngrit kryesisht pėr qėllime ushtarake. Kalaja e Petrelės kontrollonte rrugėn Egnatia, dega Durrės-Tiranė-Elbasan, e cila pėr kohėn kishte rėndėsi tė veēantė.

Nė fillim tė shek. XIV-tė ishte nėn sundimin e Topiajve, nė atė kohė zotėrues midis Matit e Shkumbinit, nė njė faqe tė murit ruhet dhe emblema e parė e Topiajve.



Kalaja e Prezės
Barleti pėrmend Prezėn si qyteza e Parthinėve. Fakti qė e pėrmend Barleti tregon se ajo duhet tė jetė ndėrtuar para rrethimeve tė Krujės dhe ndėrtimi i saj duhet tė jetė nė fillim tė shek. XV nga Topiasit tė cilėt ishin zotėruesit e kėsaj zone.


Me sa kuptohet, braktiset nė kohėn e Gjon Kastriotit dhe vetė i biri i tij. Pas pushtimit turk asaj iu bėnė disa riparime, ndėrmjet tė tjerave u ndėrtua edhe njė xhami.

Tė dhėna arkeologjike
Mozaiku i Tiranės ėshtė i vetmi monument arkeologjik brenda territorit tė qytetit tė Tiranės. Nė vitin 1972, gjatė punės pėr ndėrtimin e pallateve tė bllokut “Partizani” nė lagjen nr. 9 tė qytetit tė Tiranės, u zbuluan rrėnojat e njė ndėrtese antike, njėri nga ambientet e tė cilit ishte i shtruar me mozaik. Sipas autorėve, kemi tė bėjmė me njė qendėr fshatare tė shekujve tė parė pas Krishtit qė nė fillim tė shek. III u zėvendėsua me njė vilė fshatare (rustica). Salla me mozaik e pajisur dhe me njė absidė ishte ambjenti kryesor i saj. Autorėt mendojnė edhe qė nė shek. V-VI vendin e vilės e zuri njė bazilikė paleokristiane. Pjesa e gėrmuar e monumentit u rrethua dhe u vu nė mbrojtje nga Instituti i Monumenteve tė Kulturės (IMK). Gjatė viteve 2003-2004 punimet e sistemimit tė rrugėve dhe instalimeve tė ndryshme tė bllokut “Partizani” zbuluan pranė rrethimit tė monumentit pjesė tė tjera tė kompleksit. Mė kryesoret kėtu ishin vaskat e fermentimit tė mushtit tė rrushit, por edhe pjesė tė tjera muresh nė dy pika tė ndryshme. Brenda kėtij kompleksi u zbuluan tre stela varresh tė periudhės romake. Gėrmimet e fundit pėrforcuan mendimin se kemi tė bėjmė me njė vilė fshatare, ndėrkohė qė nuk ėshtė gjetur asnjė e dhėnė pėr transformimin nė bazilikė paleokristiane tė mbėshtetur nga autorėt e gėrmimit tė parė tė viteve ’70. Nė mėnyrė konvencionale, siti arkeologjik ėshtė emėrtuar dhe njihet me emrin “Mozaiku i Tiranės”.

Mbrapsht nė krye Shko poshtė
PearL
AdMiniStRaToR GloBaL
PearL


Female
Numri i postimeve : 2486
Location : Ne Boten E Lumturise
Registration date : 29/08/2007

Historia E Tiranes Empty
MesazhTitulli: Re: Historia E Tiranes   Historia E Tiranes Icon_minitimeSun Nov 18, 2007 9:31 pm

Tri hipotezat pėr prejardhjen e emrit tė Tiranės
1- “Tiranė” mendohet se vjen nga fjala “Theranda”, e pėrmendur nė burimet e lashta greke dhe latine, qė vendasit e quanin Te Ranat, meqė fusha ishte formuar si rezultat i materialeve tė ngurta qė sillnin ujrat nga malet pėrreth.


2- “Tirana” vjen nga “Tirkan”. Tirkan ka qenė njė kėshtjellė nė shpat tė Malit tė Dajtit. Edhe sot e kėsaj dite ekzistojnė rrėnojat e kėsaj kėshtjelle tė lashtė qė daton nė fillimin e shekullit I para Krishtit. Kjo mendohet tė ketė qenė kėshtjella qė historiani bizantin Prokop, (shek.VI), e quan Kėshtjella e Tirkanit.


3- “Tirana” vjen nga greqishtja e vjetėr, “Tyros” qė do tė thotė bulmet. Mendohet se ky variant ka mbetur ngaqė nė fushėn e Tiranės bėhej tregtimi i bulmetrave nga barinjtė e zonave pėrreth.


Pėr herė tė parė emri i Tiranės nė formėn e sotme pėrmendet nė vitin 1418 nė njė dokument tė Venedikut.

Pėr herė tė parė regjistrimi i tokave u bė nėn pushtimin otoman nė vitet 1431-1432. Tirana kishte 60 qendra tė banuara me rreth 1000 shtėpi dhe 7300 banorė.

Nė shekullin XV njihen, siē pėrmendet nga Marin Barleti, Tirana e Madhe dhe Tirana e Vogėl.

Nė regjistrimet e vitit 1583 treva e Tiranės rezulton me 110 qendra tė banuara, 2900 shtėpi dhe 20, 000 banorė.

Tirana u themelua nė 1614 nga Sulejman Pasha, i cili ishte me origjinė nga fshati Mullet. Fillimisht ai ndėrtoi njė xhami, njė furre dhe njė hamam.

Dy shekuj me vonė drejtimin e qytetit e mori familja Toptani nga Kruja. Dy lagjet mė tė vjetra tė Tiranės kanė qenė ajo e Mujos dhe e Pazarit, tė ndodhura sot nė zonėn mes qėndrės aktuale dhe Rrugės sė Elbasanit, nė tė dy anėt e Lanės.

Nė vitin 1703, Tirana kishte 4000 banorė.

Nė vitin 1769 treva e Tiranės eksportonte nė tregjet e Venedikut 2600 fuēi me vaj ulliri dhe 14.000 dengje duhani.

Nė vitin 1820, Tirana kishte 12.000 banorė.

Nė vitin 1901, Tirana kishte 15.000 banorė.

Nė fillim tė shekullit XX, Tirana kishte 140.000 rrėnjė ulliri, 400 mullinj vaji, ndėsa pazari i saj numėronte 700 dyqane.

Nė vitin 1838, Tirana kishte 38.000 banorė.

Nė vitin 1945 kishte 60.000 banorė. Xhamia nė qendėr tė Tiranės, e quajtur Xhamia e Et'hem Beut, filloi tė ndėrtohej mė 1789 nga Molla Beu, i ardhur nga Petrela. Xhamia u pėrfundua mė 1821 nga i biri i Molla Beut, Haxhi Et'hem Beu, stėrnipi i Sulejman Pashės. Pėr tė punuan mjeshtrit mė tė mirė tė Shqipėrisė. Kulla e Sahatit u fillua nga Haxhi Et'hem Beu rreth vitit 1821-1822 dhe u pėrfundua me ndihmat e familjeve tė pasura tė Tiranės. Montimi i sahatit u bė nga familja Tufina. Mė 1928 u ble nė Gjermani nga shteti shqiptar njė sahat modern dhe kulla u ngrit nė lartėsine 35 metra. Gjatė Luftės sė Dytė Botėrore, Sahati u dėmtua, por u rivu nė punė nė korrik tė vitit 1946.

Kisha Ortodokse e Shėn Prokopit u ndėrtua nė vitin 1780.

Kisha Katolike e Shėn Mėrisė u ndėrtua nė vitin 1865 me shpenzimet e Perandorit austro-hungarez Franz Jozef. Ura e Tabakėve dhe Ura e Terzive, (aktualisht ura e Rrugės sė Elbasanit), datojnė nė fillim tė shekullit XIX. Tyrbja e Kapllan Pashės, (pranė monumentit “Ushtari i Panjohur”), ėshtė ndėrtuar nė vitin 1816.

Bibloteka u themelua nė vitin 1922 dhe kishte 5000 vėllime.

Kalaja e Petrelės ndodhet 12 km nga Tirana dhe daton nė shekullin IV, para Krishtit. Formėn e saj aktuale e mori nė shekullin e XIII nėn sundimin e Topiajve dhe mė vonė kaloi pronė e familjes sė Kastriotėve.

Tirana u shpall kryeqytet i pėrkohshėm mė 8 shkurt 1920 nga Kongresi i Lushnjes dhe pėrfundimisht e mori kėtė status mė 31 dhjetor 1925.

Tirana ėshtė kryeqendra botėrore e bektashinjve nga viti 1925, vit kur bektashinjtė u ndaluan dhe pėrzunė nga Turqia.

Plani i parė rregullues i qytetit u hartua nė vitin 1923 nga Estref Frashėri. Rruga e Durrėsit ėshtė hapur mė 1922 dhe quhej rruga “Nana Mbretneshė”. Pėr ndėrtimin e saj u prishėn shumė shtėpi e kopshte. Godina ekzistuese e Parlamentit u ngrit mė 1924 dhe fillimisht ka shėrbyer si Klubi i Oficerėve. Atje, mė 1 shtator 1928, Ahmet Zogu shpalli monarkinė.

Qendra e Tiranės ėshtė projektuar nga arkitektėt e njohur italianė tė periudhės musoliniane Florestano de Fausto dhe Armando Brasini.

Pallati i Brigadave (ish-Pallati Mbretėror), godinat e Ministrive, Banka Kombėtare dhe Bashkia janė vepra tė tyre.

Bulevardi “Dėshmorėt e Kombit” ėshtė ndėrtuar nė vitin 1930 me emrin Bulevardi Zogu I. Nė periudhėn e komunizmit pjesa nga Sheshi “Skėnderbej” deri te Stacioni i Trenit u quajt Bulevardi “Stalin”.

Pallati i Kulturės, ku ndodhet Teatri i Operas dhe Baletit dhe Bibloteka Kombėtare, u pėrfundua mė 1963. Ai u ndėrtua mbi ish-Pazarin e Vjetėr tė Tiranės dhe tulla e parė u vendos nga ish-presidenti sovjetik Nikita Hrushov mė 1959.

Monumenti i Skėnderbeut, i ngritur mė 1968, ėshtė vepėr e Odhise Paskalit, nė bashkėpunim me Andrea Manon dhe Janaq Paēon. Ai u vendos me rastin e 500-vjetorit tė vdekjes sė heroit tonė kombėtar.

Monumenti “Nėnė Shqipėri”, 12 metra i lartė, u pėrurua nė varrezat e “Dėshmorėve tė Kombit” mė 1971.

Akademia e Shkencave u pėrfundua mė prill 1972.

Galeria e Arteve Figurative u krijua mė 1976 dhe nė tė pėrfshihen rreth 3200 vepra tė autorėve shqiptarė dhe tė huaj.

Muzeu Historik Kombėtar u ndėrtua mė 1981 dhe afresku nė pjesėn ballore tė tij titullohet “Shqipėria”.

Qendra Ndėrkombėtare e Kulturės, ish-muzeu “Enver Hoxha”, u pėrurua mė 1988. “Piramida” u projektua nga njė grup arkitektėsh nėn drejtimin e Pranvera Hoxhės dhe Klement Kolanecit.

Nė vitin 1990 Tirana kishte 250.000 banorė. Aktualisht, dyndja masive e banorėve nga gjithė pjesėt e tjera tė vendit drejt kryeqytetit, e ka ēuar popullsinė e Tiranės nė mbi 800.000 banorė.

Nė vitin 2000 qendra e Tiranės, nga Korpusi Qendror i Universitetit dhe deri te Sheshi “Skėnderbej”, u shpall Ansambėl Kulturor me vlera tė veēanta dhe mbrohet nga shteti. Po atė vit, nė kėtė zonė filloi njė proces restaurimi i quajtur “Kthim nė Identitet”

Kjo ishte vetėm njė pjesė e shkurtėr e historisė se Tiranes. Nė tė mungon "revolucioni" 1990-2000, kohė nė tė cilėn komunizmi u shpėrbė dhe Shqipėria filloi mė nė fund tė ecė nė rrugėn e demokracisė.
Korrupsioni u bė pjesė e kėsaj rruge.

17 vitet e fundit 1990-2007 kanė qenė nje periudhė tepėr e vėshtire pėr popullin shqiptar i cili ende vuan nga mungesa e ujit, energjisė elektrike, infrastruktures (rrugeve etj).
Skamja e varfėria filloi tė veniste mjaft nga virtytet shekullore tė popullit shqiptar si mikpritja, nderi e krenaria. Lufta pėr mbijetesė bėnė qė anarkia e korrupsioni tė mbizotėronin nė jetėn e pėrditshme.

Historia ende nuk ėshtė shkruar nga historianė tė paanshėm.
Pėr sa kohė historia shkruhet nga njė parti politike, ajo nuk mund tė pasqyrojė tė vėrtetėn lakuriqe.

Disa nga ish-fabrikat kryesore nė Tiranė:

Misto Mame (Fabrika e pėrpunimit te drurit, 1947)
Kombinati Textil "Stalin" 1951
Kombinati Ushqimor Ali Kelmendi 1960. Ky kombinat prodhonte rreth 170 produkte tė ndryshme ushqimore duke filluar nga vera, birra, lėngje frutash, vaj ėmbėlsira, komposto frutash e perimesh
Fabrika e tjegullave, 1973 prodhonte tjegulla qė mbulonin 35% te nevojave te vendit
Kombinati i Mishit dhe Qumėshtit 1973
Kombinati Autotraktorave "Enver Hoxha", 1978
Punishtja artistike "Migjeni", 1966
Fabrika e Llullave,
Fabrika e Porcelanit.
Mbrapsht nė krye Shko poshtė
Sponsored content





Historia E Tiranes Empty
MesazhTitulli: Re: Historia E Tiranes   Historia E Tiranes Icon_minitime

Mbrapsht nė krye Shko poshtė
 
Historia E Tiranes
Mbrapsht nė krye 
Faqja 1 e 1
 Similar topics
-
» Historia e Vlores
» Historia e puthjeve....
» Historia e gjuhes shqipe

Drejtat e ktij Forumit:Ju nuk mund ti pėrgjigjeni temave tė kėtij forumi
AlbRelaX FoRuM :: SHKENCAT SOCIALE :: HiStoRiA-
Kėrce tek: