Roli i diaspores per afrimin e Shqiperise ne perendim

Intervistë me shkrimtarin e madh Ismail Kadare
Diaspora mund të loz një rol të madh për
afrimin e shqiptarëve me botën e qytetëruar
perëndimore
Në intervistën, të bërë përmes telefonit, Ismail Kadare shprehet edhe një herë për pavarësinë e
plotë të Kosovës dhe vetëm për të. Ai flet me shumë respect për emigrantët shqiptarë,
diasporën në përgjithësi dhe pret nga ajo një kontribut të vyer në afrimin e atdheut me botën e
qytetëruar perëndimore.
Zëri: Zoti Kadare, Kosova ndodhet në një moment të rëndësishëm historik. Bisedimet e Vienës
së shpejti, së paku kështu thonë analistët, do të hyjnë në një fazë më dinamike, e cila në
vjeshtën që vjen do të përfundoj me sqarimin definitiv të statusit politik të saj. A mund ta
përfytyroni ju një marrëveshje shqiptaro-serbe më në fund për një ndarje të qetë, dmth. për
shkëputjen e Kosovës nga Serbia, pas gjithë këtyre lumenjëve gjaku që janë në mes nesh dhe
kjo që përjetuam në fazën e parë të deritanishme të bisedimeve?
Kadare: Unë mendoj që çështja e Kosovës është një çështje e madhe parimore e
moralit universal. Nuk është thjesht çështje e gjeopolitikës, por është çështje e
marrëdhënjeve midis lirisë dhe robërisë. Nuk mund të ketë në shekullin XXI sot në
Europë dhe në botë një forcë që të dalë e të thotë që ne do ta detyrojmë këtë popull
të bëjë kompromise ose të bëjë lëshime me lirinë e tij, d.m.th. të pranojë që të jetë i
robëruar ose gjysmë i robëruar, ose çerek I robëruar. Prandaj, në qoftë se dialogu
midis serbëve dhe shqiptarëve do të përfundojë me një kompromis të kësaj natyre,
ky është një dialog i pamundur, mendoj unë, është sikur të bisedojë, të thuash, i
vdekuri me të gjallin, si të bisedojë liria me robërinë. Ky nuk është më dialog. Prandaj
çështjen e Kosovës unë e shikoj si një çështje objektivisht të mbyllur në favor të lirisë
së Kosovës, të lirisë së saj të plotë dhe të pa cunguar. Sido që të vijë, gjithë bota, gjithë
morali universal, gjithë historia e demokracisë botërore sot ka arritur në këtë pikë që
duhet të respektojë vetëveten dhe nuk mund të bëjë kompromis me këtë gjë.
Prandaj, në qoftë se Serbia është larg të kësaj ideje, është ajo që duhet të afrohet,
sepse shqiptarët janë në anën e lirisë në këtë rast, kurse ana tjetër është në anën e
robërisë .
Zëri: Në qarqet diplomatike në Perëndim po qarkullon ideja se Serbia kundërshpërblim për
pajtimin të saj eventual me pavarësinë e Kosovës në një procedurë të përshpejtuar të
anëtarsohet në BE. Si e vlerësoni këtë alternativë, pra këtë shpërblim të Serbisë për të gjitha
ato që ka bërë e që dihen?

Kadare: Në këtë çështje mua më intereson në rradhë të parë, siç do t’i interesonte çdo
qytetari shqiptar, interesi i popullit të vetë, dmth. Kryesisht pavarësia e Kosovës. Se
ç’do të marrë Serbia për këtë, shpërblim ose jo, ajo ka lidhje përsëri me atë që unë e
thash më parë moral universal demokratik. Në qoftë se bota do të pranojë të
shpërblejë një vend që në fund të fundit është dënuar për krimet e tij kundër popullit
shqiptar, është ajo që merrë përgjegjësitë morale, nuk është puna jonë. Unë si njeri, si
qenje njerëzore, si qytetar jam kundër shpërblimit të shteteve, të regjimeve ose të
administratave që kanë bërë krime kundër njerëzimit
Zëri: Natyrisht, por nëse Serbia integrohet në Europë, ajo sigurisht që nuk do të integrohet
atje si Serbi e tanishme. Ata që e bëjnë këtë propozim sigurisht nisen nga ajo që Serbia do të
evolojë me kohën duke liruar nga trashëgimia e saj shoviniste. Dhe një Serbi europiane do të
ishte pa dyshim edhe në interesin e shqiptarëve, apo jo?
Kadare: Po, po, absolutisht. Kjo është tjetër gjë. Unë besoj dhe jam dakord, e kam
thënë disa herë, që çdo gjë e mirë që ndodh në Ballkan, pavarësisht se në çfarë shteti
ndodh, është një gjë e mirë për gjithë komunitetin ballkanik, duke përfshirë këtu
edhe Serbinë. Natyrisht një Serbi demokratike, e emancipuar i intereson shumë
gjithashtu shtetit fqinj shqiptar, Kosovës, shqiptarëve gjithashtu. Natyrisht, kjo është
një gjë që nuk diskutohet. E kisha fjalën, kur bëra atë rezervën pak më parë, që nuk
duhet kurrësesi të konceptohet kjo si një shpërblim, si një pazarllëk meqë Kosova po
e merrë lirinë. Kosova e meriton absolutisht lirinë e saj, shpërblimi është tjetër gjë.
Europa duhet të ketë marrëdhënjet e saja me Serbinë. Unë besoj se shtetet e
Ballkanit perëndimor do të hyjnë pak a shumë bashkarisht në Europë dhe kjo është
një gjë e mirë, sepse kështu ky gadishull do të jetë më i drejtpeshuar dhe më solid.
Në këtë mënyrë do të shmangen grindjet tashi se kush do të hyjë përpara e kush
mbrapa, kush do ta kryejë një angazhim të tillë përpara ndaj Europës dhe kush do ta
kryejë këtë angazhim me pak vonesë. Unë shpresoj dhe dëshiroj që kjo hyrje të jetë e
përbashkët. Pra, siç e kuptoni, unë nuk kam ndonjë ndjenjë revanshi ose hakmarrjeje
kundër Serbisë që ajo të mos hyjë në Europë, përkundrazi, është mirë që ajo të hyjë.
Por që të hyj në Europë, shtetet duhet të pranojnë principet e mëdha demokratike, të
atij që quhet shpirt europian demokratik. Dhe në qoftë se Serbia i pranon, është
natyrisht një gjë e mirë për të në rradhë të parë pastaj për ne fqinjët e saj.
Zëri: Ju, Zoti Kadare, jeni shprehur shumë herë në mënyrë kritike ndaj politikës së shtetit
shqiptar; sidomos diplomacisë, e cila disa herë ka rënë nën nivelin e kërkesave të kosovarëve
për sa i përket zgjidhjes përfundimtare të çështjes së Kosovës. Cili është pozicioni i tanishëm i
shtetit shqiptar në lidhje me pavarësinë e Kosovës?
Kadare: Unë kam kritikuar gjithëmonë dhe vazhdoj të kem të njejtin mendim kritik
për çdo formulim që e mendoj të gabuar lidhur me pavarësinë e Kosovës. Jemi
dëshmitar të gjithë për ato deklarata që janë bërë. Në shtetin shqiptar ka pasur
gjithmonë një lloj deklarimi kundërthënës, dmth. në instancat më të larta të shtetit,
presidenti dhe kryeministri, shefi I ekzekutivit, kanë qenë shumë të vëmendshëm,
edhe parlamenti bashkë me ta, kanë shprehur absolutisht mendimin që Kosova
duhet të jetë e pavarur, pa asnjë kusht. Nga ana tjetër, diplomacia shqiptare ka pasurnjë ngjyrim disi më tjetër. Unë vazhdoj të kem të njejtin mendim, jam dakord me këtë
të parin, dmth. me pavarësinë pa kushte, dhe vetëm për të.
Zëri: Një pjesë e faktorit ndërkombëtar ka kërkuar nga pala shqiptare kompromise të
ndryshme, por askujt deri më tani nuk i ka shkuar ndër mend që të krijohet një komb i ri
kosovar, të futet një gjuhë tjetër zyrtare në Kosovë e ndryshme nga gjuha standarde shqipe etj.
?
Kadare: Unë e quaj të panevojshme dhe të padrejtë të futem në diskutime që i
përkasin qytetarëve të Kosovës, kulturës së Kosovës dhe për gjëra që vendosen atje.
Mendoj se kombi shqiptar, unë mund të them vetëm kaq, kombi shqiptar është një
dhe nuk ka të drejtë kush që të krijojë teorira për ndarjen e tij. Vetëm kaq mund të
them. Lidhur me formulat se si do të jetë ky shtet i ri shqiptar, sepse me sa duket
puna do të përfundoj me një shtet tjetër shqiptar në Ballkan, çka është një gjë për
mua normale dhe aspak e keqe, bile është një diçka që I konvenon, i shkon shtatit të
popullit shqiptar, ai po e rifiton shtatin që e ka humbur prej vitesh, mos të them prej
shekujsh. S’ka asgjë të keqe që të ketë dy shtete shqiptare. Si do të kryehet kjo, pa e
cënuar indin e përbashkët të kombit është një punë që duhet zgjidhur me shumë
urtësi, pa nervozizëm, pa spekullime politike. Unë mendoj se një komb, një nga
karakteristikat e njësisë së një kombi është gjuha e njejtë, por edhe me gjuhën janë
bërë dhe po bëhen spekullime. Është shpjeguar gabim ç’është gjuha standarde,
ç’është gjuha letrare. Këto janë probleme shumë të ndërlikuar për tu shtjelluar një
intervistë.
Zëri: Z. Kadare, ju në jetën tuaj të gjatë si krijues i keni provuar pothuajse të gjitha akuzat që
fillojnë me anti. Muajve të fundit atyre iu është shtuar edhe një: Kadareja antimysliman. A ju
ka çuditur kjo akuzë, sidomos burimi i saj nga hapsira shqiptare?
Kadare: Po, natyrisht, më ka habitur dhe s’më ka habitur. Siç e thatë dhe ju vetë, unë
këto i kam dëgjuar dhe përpara, zakonisht për mua përpara kishte disa anti të tjera,
psh. antikatolik disa herë, nuk e kam marrë vesh asnjëherë se ku bazohej kjo akuzë.
Një shkrimtar nuk mund të jetë as antikrishterë dhe as antimysliman njëkohësisht,
ose duhet të shpallet ai, duhet thënë thjesht se ai është antishqiptar. Unë kam
provuar edhe akuza të tjera me anti. Ditëve të fundit donte dikush të provonte se unë
jam antiitalian. Më parë i njejti njeri më kishte akuzuar si antikinez, kurse këtë herë i
drejtohej ambasadorit italian duke i hequr vërejtjen se si ambasadori i Italisë në
Shqipëri nuk ka vënë re që romani im “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” është një
roman që fyen kombin italian, Italinë, e të gjitha e të gjitha këto. Kjo është, e kupton,
sa absurde, sa e shëmtuar, sa imorale kur një shqiptar, si të thuash, “më spiunon”
mua tek shteti italian. Shteti italian e ka botuar këtë roman nja dhjetë herë, ka bërë
dhe një film për këtë roman, dhe ky shqiptar ia kujton këtij shteti se si të më shpallë
ai mua antiitalian. Mendoj se kjo është një gjë absurde, kjo tregon primitivitetin e
jetës sonë shoqërore, morale. Prandaj, akuzat e tjera me anti s’më habitin aspak
Zëri: Një komentues në lidhje me këtë “Kadareja animysliman”ka shkruar se kjo është një
strategjie për të ftohur lexuesin nga ju, dmth. për të krijuar një hendek mes lexuesit shqiptar
dhe Kadaresë.

Kadare: Natyrisht. Mua kanë dashur të më ftohin disa herë me lexuesin. Një
tentativë ka qenë për shembull para pesëmbëdhjetë vitesh kur unë dola I pari, iu
drejtova gjithë botës demokratike, isha në Paris në atë kohë, që t’i presi mirë
refugjatët shqiptarë se këta po vijnë nga një tragjedi e rëndë. Dhe kjo është botuar në
Francë, në shqip dhe në frëngjisht, deklarata ime, kurse policia e fshehtë shqiptare,
sigurimi hapi fjalë se unë i kam share refugjatët shqiptarë. Ende sot ma përmendin
sharjen, megjithëse ky teksti im është botuar dhjetë herë në shtyp, tekst i vitit
1989/90, i shkruar në vitin 1990 dhe i botuar po atë vit. Pra, është bërë e kundërta,
dmth. për të më ftohur mua me me popullin tim. Refugjatët shqiptarë, ju e dini, janë
me qindramijëra, dhe në Shqipëri shumica e familjeve kanë pasur nga një anëtar. Kjo
është mënyrë djallëzore që shpiku polica e fshehtë shqiptare, sigurimi shqiptar, për të
neutralizuar çdo deklaratë time që mund të bëja për rënjen e komunizmit shqiptar.
Dhe duhet të themi se ajo ia arriti në njëfarë shkalle, sepse kjo thashethemë zuri kaq
shumë vend saqë përsëritet ende sot. Bile disa nga ata që më quajnë mua
antimysliman e përdorin edhe këtë.
Zëri: Po, ju keni plotësisht të drejtë. Unë vetëm mund të ju vërtetojë në këtë drejtim. Vërtet
ka shumë simpatizantë tuaj që ende e kanë në kokë atë togjalëshin “refugjatët janë
jashtëqitja e kombit shqiptar”, bile shumë njerëz naivisht besojnë se ju vërtet këtë e keni thënë.
Kadare: Kjo tregon se sa shumë ka punuar policia e fshehtë shqiptare dhe se sa
shumë janë agjentët e saj të shpërndarë në gjithë botën. Ata vazhdimisht e
shpërndajnë këtë gjë, ndonëse kjo kurrë s’është thënë prej meje. Jo vetëm s’është
thënë, por është thënë e kundërta, dhe teksti im është i botuar. Unë ju lutem ta botoni
në revistën tuaj, ta kërkoni tekstin, i cili është, e zezë mbi të bardhë, kam disa faqe,
kam përshkruar ikjen e refugjatëve me tonet më prekëse që mund të mendohet
bashkë me thirrjen time për botën për t’i pranuar ata.
Zëri: Në debatin e zjarrtë për identitetin shqiptar ka pasur ndonjëherë edhe deklarime e
qëndrime të pamatura. Po e përmend me këtë rast vetëm një qëndrim të artikuluar nga ana e
Maks Velos që shprehet kundër bashkimit eventual të Kosovës me Shqiprinë për shkak të
mbrapameturisë së kosovarve. Mua më duket se Maks Veloja ka bërë një përgjithësim të
palejueshëm dhe ka shqiptuar një gjykim të ngutur lidhur me bashkimin. Cili është mendimi
juaj, zoti Kadare?
Kadare: Unë Maks Velon e kam pasur dhe e kam shok. E kisha shok në kohë të
vështira, unë i kam ruajtur një pjesë të veprës së tij kur ai ka qenë në burg. Natyrisht
e kam shok, por kjo nuk do të thotë aspak se unë mund të jem me mendimet e tij kur
ai bën gabime, e sidomos gabime të rënda si ato që përmenët ju. Nuk kërkoj të bëj
asnjë justifikim për atë që ka shprehur. Një pjesë e mendimeve të tij në shkrimin për
Kosovën kanë qenë krejtësisht të palejueshme. Asnjëherë më parë s’kam dëgjuar prej
tij mendime të tilla. Ndaj, pa i justifikuar aspak ato dëshiroj t’I marrë të pjella në një
çast nervozizmi.
Zëri: Siç dihet kombi shqiptar, tej kufijve politik në Ballkan që e ndajnë atë në disa shtete, i
përket popujve që kanë një diasporë të madhe. Kjo diasporë ka luajtur një rol të
jashtëzakonshëm në dhjetëvjeçarët e fundit me kapitalin e saj financiar në zhvillimin
ekonomikekonomik të gjithë hapsirës shqiptare, mirëpo për fat të keq kjo diasporë nuk e ka gëzuar
përkujdesjen e shtetit shqiptar në masën që e ka merituar. Në Gjermani muajve të fundit ka
lindur një lëvizje në krye të së cilës është Ymer Lladrovci, i cili rrjedh nga një familje
patriotike kosovare nga e cila kanë dalë luftëtarë dhe dëshmorë në luftën e fundit kundër
pushtuesve serbë. Ai së bashku me grup studentësh dhe intelektualët shqitarë ka ndërmarrë
një iniciativë për riorganizimin e diasporës dhe vënjen e saj në funksion të integrimit sa më të
shpejtë të atdheut tonë në Europë. Zoti Kadare, a mendoni ju se diaspora shqiptare ka ende një
obligim për të kryer ndaj vendit të saj të origjinës dhe a mund të bëjë ajo vërtet shumë në
afrimin e kombit shqiptar me Europën?
Kadare: Do të doja t’ ia filloj nga kjo e fundit. Roli i diasporës është i
padiskutueshëm, sidomos në këtë fillim të shekullit XXI. Si asnjëherë tjetër në
historinë e Shqipërisë, diaspora mund të loz një rol të madh për afrimin e Shqipërisë
me botën e qytetëruar perëndimore, në afrimin politik, kulturor, ekonomik. Në
Europë ka disa popuj që kanë funksionuar gjithmonë me diasporën, ndër ta hynë
populli shqiptar. Po përmend jo vetëm vendet e Ballkanit, por ta zëmë një popull si
Irlanda, popuj të tjerë, një pjesë e popujve skandinav. Në gadishullin ballkanik
grekët, shqiptarët, një pjesë e ballkanasve janë popuj që nuk mund ta ndash historinë
e tyre nga historia e diasporës. Prandaj kjo është një gjë objektive, është një gjë
historike, është një gjë e vërtetë, dhe aq më tepër sot në vend që kjo dukuri të të
pakësohej, kjo është forcuar edhe më tepër. Prandaj kjo që thatë ju është jashtë çdo
disktuimi. Unë kam shpresë se kjo do të ndodhi dhe kjo nisma që përmendët ju
është shumë fisnike dhe shumë e dobishme.

» Artistet e Diaspores
» Rinia Shqiptare, rreth 80% deshiron me dal ne Perendim....
» EMIGRIMI, SHKATERRIM APO PERMIRESIM I SHQIPERISE?
» Intriga e zonjes franceze per mbretin e Shqiperise